Lễ hội đua thuyền là một nét văn hóa truyền thống lâu đời, gắn liền với đời sống tinh thần và tín ngưỡng của người Việt. Bên cạnh yếu tố tâm linh và tính cộng đồng, lễ hội còn hấp dẫn bởi những màn cá cược ngẫu hứng, hay còn gọi là “bắt kèo tài xỉu” – một nét nghệ thuật dân gian được truyền miệng qua nhiều thế hệ. Mỗi vùng miền lại có cách thức bắt kèo riêng biệt, tạo nên bức tranh đa dạng và sinh động cho lễ hội truyền thống này.
Giới thiệu về lễ hội đua thuyền truyền thống
Lễ hội đua thuyền là một trong những nét văn hóa dân gian đặc sắc, gắn liền với đời sống tâm linh và sinh hoạt cộng đồng của người Việt từ bao đời nay. Được tổ chức vào các dịp lễ lớn như Tết Nguyên Đán, Tết Đoan Ngọ, lễ hội đình làng hay các ngày lễ truyền thống tại địa phương, lễ hội không chỉ là hoạt động thể thao, mà còn mang ý nghĩa thiêng liêng: cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, sông nước yên bình và cuộc sống no đủ.
Điểm nổi bật của lễ hội chính là những cuộc đua gay cấn giữa các đội thuyền đến từ các làng xã. Mỗi đội đều được tuyển chọn kỹ lưỡng, luyện tập công phu trước ngày thi đấu. Những chiếc thuyền rồng dài, trang trí rực rỡ lướt băng băng trên mặt nước, trong tiếng hò reo cổ vũ vang dội, tạo nên bầu không khí sôi động và náo nhiệt. Lễ hội đua thuyền không chỉ thể hiện tinh thần thượng võ, sự gắn kết cộng đồng mà còn là dịp để người dân thể hiện lòng tôn kính với thần linh, ông bà tổ tiên, và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống quý báu.
Các lễ hội đua thuyền lớn ở Việt Nam
Trên khắp mọi miền đất nước, lễ hội đua thuyền được tổ chức với quy mô và hình thức khác nhau. Một số lễ hội nổi bật có thể kể đến như:
- Lễ hội đua thuyền trên sông Hương (Huế): Diễn ra vào dịp Quốc khánh 2/9, thu hút hàng nghìn người tham gia và cổ vũ.
- Lễ hội đua thuyền Đình làng Đăm (Hà Nội): Mang đậm tính tâm linh và phong tục cổ truyền.
- Lễ hội đua ghe Ngo của người Khmer (Nam Bộ): Đặc sắc với những chiếc ghe dài, tốc độ cao và không khí lễ hội náo nhiệt.
Nghệ thuật bắt kèo tài xỉu trong lễ hội đua thuyền
Bên cạnh những màn đua thuyền kịch tính và sôi động, một yếu tố độc đáo không thể không nhắc đến trong các lễ hội là nghệ thuật bắt kèo tài xỉu – hình thức dự đoán kết quả đua mang đậm tính dân gian, thể hiện sự tinh tế, kinh nghiệm và óc quan sát của người dân địa phương.
“Bắt kèo” ở đây không đơn thuần là trò may rủi, mà là cả một quá trình phân tích kỹ lưỡng dựa trên nhiều yếu tố như: thể lực của đội đua, đội hình tay chèo, kinh nghiệm thi đấu, lịch sử đối đầu các năm trước, thậm chí là điều kiện thời tiết, hướng gió và dòng chảy trong ngày thi đấu. Những người am hiểu thường phân biệt “tài” – chỉ những đội mạnh, có khả năng về nhất hoặc trong top đầu, và “xỉu” – những đội yếu hơn, ít có cơ hội thắng. Cũng có những kiểu kèo phụ như kèo về đích ở vị trí thứ mấy, thời gian hoàn thành chặng đua, hoặc đội nào dẫn đầu ở nửa chặng đầu.
Mặc dù không được tổ chức dưới hình thức cá cược chuyên nghiệp, nhưng hoạt động bắt kèo lại thu hút đông đảo người xem, tạo nên không khí náo nhiệt và kịch tính trước mỗi trận đua. Tiếng bàn tán, suy đoán rôm rả bên dòng sông, cùng những cái bắt tay “ra kèo” vui vẻ, đã trở thành một phần không thể thiếu, góp phần làm nên bản sắc riêng và sự hấp dẫn của lễ hội đua thuyền truyền thống.
Cách thức bắt kèo tài xỉu ở các vùng miền
Mỗi vùng miền lại có cách thức và quan niệm khác nhau khi tham gia bắt kèo tài xỉu trong lễ hội đua thuyền, thể hiện sự phong phú trong văn hóa dân gian Việt Nam.
Nghệ thuật bắt kèo tài xỉu miền Bắc
Ở miền Bắc, nghệ thuật bắt kèo tài xỉu trong lễ hội đua thuyền mang đậm tính “nghệ thuật phán đoán” và sự tinh tế trong quan sát. Người chơi không đặt cược một cách ngẫu nhiên, mà dựa trên việc theo dõi kỹ lưỡng từng đội từ khâu chuẩn bị: đội hình tay chèo, sự phối hợp, sức trẻ, cho đến phong thái và kinh nghiệm của đội trưởng. Những “cao thủ làng” – người có nhiều năm gắn bó với lễ hội – thường là những tay bắt kèo kỳ cựu, am hiểu từng đội, thậm chí nhớ được cả thành tích các năm trước. Các dạng kèo phổ biến ở miền Bắc bao gồm: kèo đội về nhất, về nhì, kèo chấp giữa các đội mạnh – yếu, hay kèo đồng đội dựa theo cụm làng xã. Không khí bắt kèo ở đây tuy không ồn ào nhưng rất căng thẳng, đầy tính toán, phản ánh rõ nét sự sắc sảo của người dân Bắc Bộ.
Nghệ thuật bắt kèo tài xỉu miền Trung
Miền Trung nổi bật với những lễ hội đua thuyền mang màu sắc tâm linh sâu sắc. Chính vì vậy, nghệ thuật bắt kèo ở đây không chỉ dựa trên yếu tố kỹ thuật mà còn kết hợp niềm tin phong thủy, tập tục cúng lễ và kinh nghiệm dân gian. Người dân nơi đây thường truyền tai nhau câu nói “đội nào cúng lớn, đội đó dễ thắng”, thể hiện niềm tin rằng sự thành tâm và quy mô lễ vật có thể ảnh hưởng đến vận may thi đấu. Ngoài ra, điều kiện thời tiết cũng đóng vai trò quan trọng – hướng gió, mực nước, hay thời điểm mưa nắng đều được người bắt kèo đưa vào phân tích. Kèo tài xỉu miền Trung không sôi nổi như miền Nam, nhưng lại sâu sắc và khó đoán, mang đậm tính “trực giác truyền đời” của cư dân ven sông miền Trung.
Nghệ thuật bắt kèo tài xỉu miền Nam
Tại miền Nam, đặc biệt là trong các lễ hội đua ghe Ngo của người Khmer, việc bắt kèo tài xỉu trở thành một phần không thể thiếu, mang tính cộng đồng và giải trí rất cao. Khác với sự thầm lặng ở miền Bắc hay sắc màu tâm linh miền Trung, không khí bắt kèo ở miền Nam vô cùng náo nhiệt. Người dân thoải mái hô vang tên đội mình chọn, trao đổi kèo cược ngay tại bờ sông, thậm chí dùng cả hiện vật như trái cây, gà vịt, hoặc tiền mặt để đặt cược vui. Những người “ra kèo” thường là các bậc cao niên, giàu kinh nghiệm và có uy tín trong cộng đồng – những người được gọi vui là “con mắt nhìn ghe như thần”. Sự sôi động, cởi mở cùng tinh thần vui là chính khiến nghệ thuật bắt kèo ở miền Nam trở nên gần gũi, thân thiện và đầy màu sắc văn hóa vùng sông nước.
Sự phát triển của lễ hội đua thuyền và kèo tài xỉu trong xã hội hiện đại
Trong xã hội hiện đại, lễ hội đua thuyền truyền thống ngày càng được tổ chức bài bản và quy mô hơn, nhiều sự kiện còn được truyền hình trực tiếp, thu hút đông đảo du khách. Song song với đó, hình thức bắt kèo tài xỉu cũng phát triển đa dạng, từ cách truyền miệng dân gian đến việc ứng dụng công nghệ, chia sẻ dự đoán trên mạng xã hội. Tuy nhiên, điều đáng quý là dù hiện đại hóa, tinh thần văn hóa cộng đồng và tính vui chơi lành mạnh vẫn được giữ gìn. Hầu hết các địa phương đều nỗ lực kiểm soát để hoạt động này không biến tướng thành cá cược trái phép, đảm bảo lễ hội vẫn mang đậm bản sắc truyền thống và giá trị văn hóa bền vững.
Những trải nghiệm không thể bỏ qua
Lễ hội đua thuyền kết hợp cùng nghệ thuật bắt kèo tài xỉu là một trong những trải nghiệm độc đáo, đậm đà bản sắc văn hóa Việt Nam. Không chỉ là dịp để chiêm ngưỡng những màn tranh tài kịch tính trên sông nước, lễ hội còn mang đến bầu không khí tưng bừng, nơi cộng đồng gắn bó qua tiếng hò reo, những cái bắt tay ra kèo vui vẻ, đầy hào hứng. Sự hòa quyện giữa tín ngưỡng dân gian, truyền thống làng xã và tinh thần giải trí cộng đồng khiến lễ hội trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa người Việt. Với du khách, đây không chỉ là một cuộc vui mà còn là cánh cửa mở ra thế giới tinh thần phong phú, chân thực và đầy màu sắc của các vùng quê Việt Nam.
Lễ hội đua thuyền và nghệ thuật bắt kèo tài xỉu là những phần không thể thiếu trong kho tàng văn hóa dân gian của người Việt, thể hiện rõ nét bản sắc vùng miền và tinh thần đoàn kết cộng đồng. Từ miền Bắc, miền Trung đến miền Nam, mỗi vùng lại có cách thức tổ chức và tham gia kèo tài xỉu riêng biệt, nhưng điểm chung là sự náo nhiệt, vui tươi và đậm đà bản sắc dân gian. Dù trải qua nhiều thay đổi trong xã hội hiện đại, lễ hội đua thuyền và kèo tài xỉu vẫn giữ nguyên giá trị văn hóa và tinh thần cộng đồng, mang lại những trải nghiệm đáng nhớ cho cả người dân lẫn du khách.